Czołg T-34 jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i symbolicznych wozów bojowych II wojny światowej. Jego konstrukcja, skala produkcji oraz wpływ na przebieg działań zbrojnych sprawiły, że T-34 stał się ikoną Armii Czerwonej i całego bloku wschodniego. Początki projektu sięgają końca lat trzydziestych, kiedy zauważono istotne wady czołgów serii BT, zwłaszcza słabe opancerzenie. W 1937 roku podjęto decyzję o opracowaniu nowego czołgu kołowo-gąsienicowego A-20, a równolegle – bardziej perspektywicznego gąsienicowego A-32, który stał się bezpośrednim pierwowzorem T-34.

Pierwsze prototypy, oznaczone jako A-34, powstały na początku 1940 roku. Wyróżniały się pochylonym pancerzem, trudnym do przebicia dla ówczesnych dział przeciwpancernych, oraz silnikiem wysokoprężnym W-2, znacznie praktyczniejszym i trwalszym niż benzynowe jednostki stosowane wcześniej. Już w tym samym roku ruszyła produkcja seryjna w Charkowie i Stalingradzie. Jednocześnie w ZSRR uważnie badano zdobyczne czołgi niemieckie PzKpfw III, które pod pewnymi względami przewyższały T-34. Wywołało to dyskusję w dowództwie Armii Czerwonej. Ostatecznie, mimo głosów sprzeciwu, postanowiono kontynuować produkcję, równocześnie rozwijając projekt nowej wersji – T-34M.

Pierwsze egzemplarze uzbrojono w armaty L-11, szybko jednak zastąpione nowoczesnym działem F-34 kal. 76,2 mm. Pomimo przewagi technicznej nad czołgami niemieckimi w 1941 roku, T-34 cierpiał na poważne bolączki: awarie układu napędowego, niską trwałość silnika, ciasnotę wieży i słabe przyrządy obserwacyjne. Kluczowym problemem był również niski poziom wyszkolenia załóg. Do wybuchu wojny z Niemcami Armia Czerwona posiadała ponad 1200 T-34, jednak większość z nich utracono w ciągu pierwszych dwóch miesięcy działań.

Mimo strat, przemysł radziecki szybko zwiększał tempo produkcji. W Niżnym Tagile, Czelabińsku i Omsku uruchamiano kolejne fabryki, a uproszczenia technologiczne pozwalały budować tysiące pojazdów. Niestety, upraszczanie konstrukcji często obniżało jakość i niezawodność. Z czasem, szczególnie od drugiej połowy 1942 roku, sytuacja uległa poprawie – zakłady na Uralu opanowały nowe technologie, a jakość produkowanych czołgów rosła. W latach 1940–1944 zbudowano ponad 35 tysięcy egzemplarzy T-34/76.

Konstrukcja czołgu była prosta, lecz nowatorska. Kadłub o nachylonych płytach pancerza zapewniał ochronę przed większością niemieckiej broni przeciwpancernej pierwszych lat wojny. Silnik wysokoprężny o mocy 500 KM dawał prędkość do 55 km/h na drodze i około 25 km/h w terenie. Podwozie z szerokimi gąsienicami gwarantowało dobrą mobilność w trudnych warunkach. Początkowo T-34 wyposażony był w dwuosobową wieżę, co ograniczało skuteczność walki, jednak z czasem wprowadzono wieże powiększone, poprawiające komfort pracy załogi.

T-34 okazał się nie tylko czołgiem podstawowym, lecz także platformą dla wielu wariantów: miotaczy ognia OT-34, czołgów mostowych, saperskich czy dowódczych. Był również eksportowany do sojuszniczych armii – polskiej, czechosłowackiej i jugosłowiańskiej. Paradoksalnie, wiele zdobycznych T-34 znalazło się także na wyposażeniu Wehrmachtu, który używał ich pod oznaczeniem PzKpfw 747(r).

Na polu bitwy T-34 zadebiutował w 1941 roku i początkowo nie zdołał odwrócić losów kampanii. Jednak w kolejnych latach stał się podstawą radzieckich sił pancernych. Walczył pod Moskwą, w Stalingradzie, na Łuku Kurskim i wreszcie w Berlinie. Choć w 1943 roku pojawiły się niemieckie Pantery i Tygrysy, wymagające modernizacji T-34, jego prostota, masowość i niezawodność w warunkach frontowych przesądziły o skuteczności.

T-34/76 pozostawał w uzbrojeniu Armii Czerwonej do końca wojny, a w wielu państwach służył jeszcze przez dekady. Jego sukces polegał na idealnym połączeniu mobilności, ognia i pancerza przy relatywnie prostej konstrukcji, możliwej do produkcji w ogromnych ilościach. Był nie tylko narzędziem wojny, lecz także symbolem radzieckiej zdolności przemysłowej i organizacyjnej.

Więcej o T-34 dowiesz się z książek:

Czołgi II wojny światowej - ZAMÓW

Broń pancerna ZSRR II wojny światowej - ZAMÓW

Najsłynniejsze czołgi - ZAMÓW